September 1858 verblijft Elise van Calcar een maand in Parijs.
Haar originele verhaal bestaat uit tekst en nog meer tekst; letterlijk ruim vierhonderd pagina’s lang. Geen plaatje te bekennen. Elise heeft ter plekke weliswaar tekeningen gemaakt, maar haar schetsboek heeft de tand des tijds helaas niet overleefd.
Zoektocht naar afbeeldingen
Bij een moderne heruitgave van een reisverhaal in de serie Reislustige Vrouwen ga ik daarom meteen op zoek naar afbeeldingen.
Voor Elise concentreert de zoektocht zich op de periode rond 1858 – met tien jaar naar voren en tien jaar naar achteren. En dan vind je juweeltjes in collecties van musea over de hele wereld.
Bal Mabille, Parijs. Jaren zestig 19e eeuw. Maker onbekend.
Collectie Rijksmuseum.
Zo kwam ik scannend door de digitale collectie van de bibliotheken in de staat New York /USA, een prachtige afbeelding tegen van het Bal Mabille in Parijs. Het is een kleurenlitho uit 1858. ‘Mooi, precies goed!’ – denk je dan. En hij prijkt nu (met hun toestemming) op de omslag van Elise’s Parijs in 1858.
Een match met Elise
Vervolgens bekruipt je het gevoel: ‘dit heb ik eerder gezien’. En dan valt het kwartje. Ik heb het niet eerder gezien – ik heb het eerder gelezen. Gelezen bij Elise. Zij schrijft in 1858:
‘Rondom het sierlijk orchest staat een zonderling geboomte, dat met nog vreemder vruchten is beladen; want die vruchten zijn niet anders dan gaslicht, dat de met banken omringde danszaal beschijnt, die uit een vloer van asphalt bestaat, welke het orchest omringt.
Op de banken zetten zich degenen die aan den dans verlangen deel te nemen; daarbuiten blijven de nieuwsgierige wandelaars.’
Wanneer je zoiets vindt, kan je dag niet meer stuk als onderzoeker/auteur.
Digitale collecties
Deze vondst laat zien dat er een aardverschuiving gaande is in museumland. Steeds meer musea digitaliseren hun collectie en plaatsen het online. Steeds vaker stellen ze grote delen van die ‘digitale-collectie’ bovendien gratis beschikbaar. Open Acces Policy noemen ze dat.
Zo ook het Rijksmuseum in Amsterdam. Ook zij kiezen voor het online delen van een groot gedeelte van hun gedigitaliseerde ‘openbaar kunstbezit’.
In hun omvangrijke digitale beeldcollectie vond ik een foto van het eerder genoemde Bal Mabille. Een foto die – net als de litho in New York – precies overeenkomt met Elises verhaal! Prachtig.
Rechthebbenden
Hoe hard deze digitalisering en Open Acces Policy ook toe te juichen is – het browsen vanachter je computer bespaart immers heel wat reistijd en vliegtickets – er kringelt wel degelijk een adder onder het gras. Een adder waar iedereen zich bewust van hoort te zijn: de rechten van de maker. Check altijd of een afbeelding vrij te gebruiken is in het publieke domein, of dat je contact op moet nemen met rechthebbenden. Dat laatste moet in elk geval binnen 70 jaar na het overlijden van de maker.
Frieda van Essen
18 oktober 2018