Een moeder en een dochter

Strijd met extreme sneeuwval. Strijd met rond gierende wind. Strijd met onbetrouwbare ijsschotsen. In boeken met reisverhalen uit poolgebieden verwacht je een relaas over dit soort strijd. Zeker géén verhalen over vrouwen die een bloedhekel hebben aan naaiwerk …

Heldenepos
De meeste reis- en verblijfverhalen in poolgebieden werden (historisch gezien) geschreven door ‘stoere mannen’. Met hun boeken creëerden zij een soort eigentijds heldenepos. Want in de basis gaan al die boeken over uithoudingsvermogen en doorzettingsvermogen. Het overwinnen van problemen en tegenslag. Ze gaan over onbekende (weers)omstandigheden die je moet leren begrijpen en tackelen, om zo een topprestatie te kunnen leveren. In dit plaatje blijven vrouwen meestal buiten beeld – behalve misschien een enkele keer als kok of als naaister – als toeleverancier van diensten – maar steevast zonder dat in gegaan wordt op de kwaliteiten van die vrouwen of hun diensten.

Even stoere vrouwen
In het verleden dook slechts bij uitzondering een ‘poolverhaal’ op, geschreven door een vrouw. Die verhalen zijn dan ook meteen opvallend anders van toon en van onderwerp. Christiane Ritter schreef zo’n opvallend ‘ander’ verhaal over haar winter in noord Spitsbergen (zie blog februari 2019). Net als Leonie d’Aunet. En meer recent Marie en Kari Herbert. Moeder en dochter Herbert schreven over hun verblijf in het uiterste noorden van Groenland. De een begin jaren zeventig, de ander dertig jaar later. Zelfde plek, zelfde mensen.

Marie Herbert (1973) & Kari Herbert (2006)

Marie Herbert in Thule
Marie Herbert reisde met haar man Wally Herbert naar Noord-Groenland, waar ze zich vestigden op een klein eiland voor de kust. Wally was een bekende poolreiziger en veel op pad. Marie bleef in de nederzetting met haar tien maanden oude dochtertje Kari. De aanwezigheid van een klein kind brak het ijs en schiep een band met de andere bewoners van het dorp. Marie schrijft in The Snow People (1973) om ontwonden en werkelijk zonder schroom, over haar leven en dat van de vrouwen in de nederzetting. Weliswaar passeren ook bij haar tegenwind, diepe sneeuw, gevaarlijke situaties, bijna doodvriezen etc. de revue. Maar niet als topprestatie. Zonder ‘borstklopperij’. Meer als een onderdeel van het leven in dat deel van de wereld. Marie beschrijft op eerlijke wijze hoe ook Groenlandse vrouwen in afgelegen dorpen soms een bloedhekel hebben aan naaiwerk. Hoe ook zij zich soms doodvervelen wanneer hun mannen van huis en op jacht zijn. En zelfs hoe steeds meer dochters passen voor het eentonige werk van eindeloos zeehondenhuiden schrapen en bewerken.

Kari Herbert in Thule
Marie’s eigen dochter Kari schreef in navolging van haar moeder een soort vervolg op hun verblijf in Noord- Groenland. Hoewel Kari nog een peuter was toen ze met haar ouders op dat eiland neerstreek – leefden dertig jaar later nog genoeg mensen die zich haar herinnerden – nu zij als volwassen vrouw terugkeerde naar de regio. In Als de toendra roept (2006) beschrijft Kari een goed geschreven verslag van deze reis en vooral ook de confrontatie. De confrontatie van haar jeugdherinneringen met de volwassene die ze nu is. Daarnaast vermengt ze met vloeiende pen haar jeugdherinneringen met de realiteit van alle dag (zoals alcoholisme) waar inwoners van Noord-Groenland zich vandaag de dag voor geplaatst zien.

Het gebeurt niet vaak dat een moeder en een dochter apart van elkaar schrijven over een vergelijkbaar onderwerp.  Over hun persoonlijke ervaring. Hun persoonlijke gevoelens. En hun ontmoeting met de zelfde mensen. Samen vormen de twee boeken een bijzonder, zeer lezenswaardig tweeluik, waar er niet veel van zijn.

Marie Herbert. The Snow People (1973)
Kari Herbert. Als de toendra roept (2006)
(vertaling van The Explorer’s Daughter, 2004)

Frieda van Essen
oktober 2019

/0 Reacties/door

Ken je? (2)

Lieve mensen attenderen me met regelmaat op reisverhalen van vrouwen.
Hun zin begint dan altijd met: “Ken je….?”.

Wat volgt zijn soms bekende, maar even vaak ook totaal onbekende verhalen en/of namen. Ik word altijd blij wanneer mensen de naam of het verhaal van een reislustige vrouw ergens oppikken en bovenal onthouden. Om het even of het om Nederlandse dan wel buitenlandse vrouwen gaat.

vooroordelen
Soms belandt er dan een naam op je bureau waarbij meteen alle sluizen vol vooroordelen wagenwijd openklappen. Dat gebeurde bij mij toen de naam Rie Cramer viel. De vrouw van de zoete kindertekeningen, van de vierjaargetijden-kleurplaten en dito borduurpatronen.

verrassend
Met gepaste reserve ging ik op zoek naar haar verhalen over Spanje. Maar tot mijn grote verrassing bleek de vrouw van de zoete kindertekeningen echt humoristisch – bij tijd en wijle behoorlijk cynisch – en gewoon onderhoudend te schrijven over haar leven op het eiland Mallorca. Cramer vertrok in 1954 naar het Spaanse eiland in de Middellandse Zee en woonde er tot in 1971 bijna het gehele jaar – tenzij visa-regels haar dwongen enige tijd in Nederland door te brengen.

Mallorca
Ze schreef drie boekjes over Mallorca. Weliswaar is haar schrijfstijl niet tijdloos – maar voor liefhebbers van het genre reisliteratuur zijn ze zeker de moeite waard.
Cramers uitgaven hebben absoluut een universele waarde. Want grappig genoeg herken je in de opbouw van de drie boekjes het gedrag van ons allemaal tijdens elke willekeurige verblijfsvakantie. Of we nu afgelopen jaar ergens heengingen, of – zoals Rie Cramer – bijna zeventig jaar geleden neerstreken op een Spaans eiland.

Rie Cramer: 1956 - Viva Mallorca; 1961 – Mallorca, eiland van rust; 1963 – Mallorcanen

Rie Cramer: 1956 – Viva Mallorca; 1961 – Mallorca, eiland van rust; 1963 – Mallorcanen

drie fasen
Eerst verkennen we de eigen (directe) leefomgeving. Werkt alles in de keuken? Wie zijn de buren? Hoe is het uitzicht? Waar zijn de winkels?
Daarna komt de vraag ‘wat is hier te doen?’ Is het de moeite waard? Hoe kom ik daar?
Waarna na verloop van tijd uiteindelijk ook aandacht opborrelt voor de lokale samenleving.
Volgens dat aloude recept van menselijk gedrag kun je ook de boekjes van Rie Cramer lezen. Het eerste deel uit 1956 concentreert zich op gebeurtenissen in en rond hun huis en het dorp waar ze zich min of meer vestigden. Het tweede deel uit 1961 neemt je vooral mee op excursie over het eiland. Het overlaadt je met historische details, net als bij een reisgids. Het derde deel tenslotte, laat een glimp zien van de Spaanse maatschappij zoals die tot 1963 functioneerde op het eiland Mallorca.

tijdbeeld
Gecombineerd vormen de boekjes een boeiend tijdbeeld. Verhalen over kneuterige dorpjes, reizen per rammelende aftandse autobussen en plattelandsontwikkeling worden afgewisseld met die van  sigarettensmokkelaars, huisbewaarders, opkomst van het massatoerisme, projectontwikkelaars, generatiekloof en nozems; werkelijk álles komt voorbij.
Een grote dank dus aan degene die mij attendeerde op deze onbekende kant van Rie Cramer.

Frieda van Essen,
augustus 2019

Rie Cramer
1956 – Viva Mallorca
1961 – Mallorca, eiland van rust
1963 – Mallorcanen

/0 Reacties/door

Zwerven is ook reizen

In haar nieuwste boek breekt Arita Baaijens een lans voor het bewuster ervaren van het ons omringende landschap. Voor het voelen, bevragen en intenser beleven van de natuur in onze eigen leefomgeving. We hoeven echt niet de halve wereld over te reizen om verbinding te zoeken met onze aarde, zegt ze nu. En als beroepsreiziger kan ze dat weten. Eerst was ze in de Altaj in Zoektocht naar het Paradijs (2016), maar nu bleef ze gewoon in eigen land in Paradijs in de Polder (2018).

zintuigen

Voelen, beleven, verkennen met al je zintuigen – oftewel meer dwalen, misschien wel doelloos rondzwerven – je overgeven aan wat het landschap en de natuur met je doet. Jezelf verbinden met waar je bent. In tegenstelling tot het haastig afvinken van to see lijstjes, met Instagram foto’s als bewijs. Of je nu op de Veluwe bent of in Zuidfrankrijk.

Het zijn twee uitersten. Maar Arita Baaijens heeft wel een punt. Hoe velen van ons denken na over wat een bepaald landschap met ons doet? Welk gevoel het ons geeft. En ook, waarom het dat ene, specifieke effect op ons heeft. Gewoon als mens, niet als consument.

Hondsdraf met elzen op de achtergrond

Hondsdraf met elzen op de achtergrond. Beide gedijen goed op een vochtige bodem.
Ooit gevoeld dat dat Hondsdraf een vierkante steel heeft?! (Natuurpark Spoorzicht)

bubbel

Want daar ligt waarschijnlijk een interessant punt. De meesten van ons reizen als consument. Smartphone bij de hand. Voor de route, voor to see aanbevelingen, voor de foto’s, voor de filmpjes. En en passant delen we vast wat ‘bijzonderheden’ met het thuisfront en houden we tegelijkertijd berichten op onze tijdlijn in de gaten. We blijven in onze eigen bubbel. De bubbel die we van huis meenamen. Rondzwerven – in een stad gewoon wat flaneren, doelloos en oordeelloos door straatjes en steegjes zwerven, á la Rebecca Solnit, is er bijna niet meer bij.

product

Het lijkt wel of reizen meer en meer verwordt tot een te consumeren product. Volgens Katrine Marçal richt ons economisch bestel zich inderdaad vooral op consumentisme. En ziet het bestel ons met name als afnemers van producten – in dit geval een reisbestemming (= reisproduct). Niet als bezoeker, niet als gast die ook graag wil delen. Niet als medemens, medebewoner van deze aarde die zich graag laat verrassen. En verbinding zoekt met de omgeving waar zij/hij zich op dat moment bevindt.

ervaren

Ik ken mensen die bewust géén reisgids kopen van hun vakantiebestemming. Zich bewust niet inlezen, maar er voor kiezen om zich te laten verrassen. Hebben ze achteraf een high light gemist. Jammer dan. Waarom zou dat afbreuk doen aan hun reis, hun totaalervaring?

Ze behoren waarschijnlijk tot een minderheid. Maar zij hebben in elk geval die onbekende omgeving wel bevraagd en intensief ervaren zoals Baaijens ons voorstelt.

genieten

Reizen is misschien steeds doelgerichter en meer consumerend geworden. Zwerven en doelloos dwalen is misschien steeds moeilijker met een trillende smartphone in de achterzak. Maar toch is het mogelijk. Een eerste stap kan heel simpel zijn:

Kies regelmatig voor een rustmoment. Al is het maar een kwartiertje. Ga gewoon kijken. Laat jezelf meevoeren met wat je om je heen ziet gebeuren. En geniet!

Probeer je bewust te zijn van dat moment – dat je geniet – zomaar, zonder smartphone… – Meer hoeft (nog) niet.

 

Frieda van Essen
15 april 2019

 

Arita Baaijens, Zoektocht naar het Paradijs

Arita Baaijens, Paradijs in de Polder

Katrine Marçal, Je houdt het niet voor mogelijk

Rebecca Solnit, Wanderlust

/0 Reacties/door

Ken je? (1)

Lieve mensen attenderen me regelmatig op reisverhalen van vrouwen. Hun zin begint dan altijd met: “Ken je …?”.

Wat volgt zijn soms bekende, maar even vaak ook mij totaal onbekende verhalen en/of namen. Ik word altijd blij wanneer mensen de naam of het verhaal van een reislustige vrouw ergens opgepikt en bovenal onthouden hebben – om het even of het om Nederlandse dan wel buitenlandse vrouwen gaat.

Een voor mij verrassende naam was onder andere Agatha Christie. In de jaren dertig van de vorige eeuw ging zij mee met haar echtgenoot tijdens diens archeologische opgravingen in Noord-Syrie/Noord-Irak. Ze reisden er heen per Oriënt Express …

Haar ervaringen vatte Agatha Christie samen in het redelijk onbekend gebleven: Come, Tell Me How You Live, an archaeological memoir (1946). Het is een tongue in cheek relaas volgens de regels van de Britse (koloniale) stiff upper lip.

Van een totaal andere orde is Lily Eversdijk Smulders (1903-1994). Deze Nederlandse portrettekenares passeert in gesprekken regelmatig de revue. Zij reisde alleen en de hele wereld over en liet een omvangrijk oeuvre na. Zowel in tekeningen als in reisverslagen. Net als Agatha Christie bereisde zij naast Libanon en Jordanië ook het noorden van Syrië en Irak. Met de Tweede Wereldoorlog als belangrijke scheidslijn tussen hun beider reisperiodes: Waar het Oosten begint (1958) /Het mysterieuze Midden-Oosten (1970).

Ondanks de grote verschillen in de politieke setting tussen hun beider reiservaringen, ondervonden beide vrouwen dat het toen ook behoorlijk kon rommelen aan de grens tussen Turkije en Syrië. Eversdijk Smulders werd zelfs opgepakt toen ze niets vermoedend naar een brug over de grensrivier stond te kijken.

Qua schrijfstijl verschillen Agatha Christie en Lily Eversdijk Smulders hemelsbreed van elkaar. Die van Eversdijk Smulders deed me regelmatig denken aan de oorspronkelijke boektekst van Elise van Calcar’s verhaal over Parijs. Beide Nederlandse vrouwen schreven het liefst over drie dingen: mensen – cultuur – geschiedenis. En beide Nederlandse vrouwen gebruikten daarbij het liefst een onderwijzende toon (zie onder).

Je kunt je anno 2019 ergeren aan zo’n manier van vertellen of schrijven. Als tijdsbeeld zijn deze reisverhalen echter  informatief. Elk op hun eigen manier. Zowel voor wat betreft de levenshouding van de vrouwen (geldt voor alle drie) – als voor wat betreft de mensen, dorpen en landschappen die zij beschrijven (geldt wederom voor alle drie). Waarmee je je des te scherper realiseert hoe bizar verwoestend oorlogen zijn.

Boekomslagen: vlnr Lily Eversdijk Smulders (1958) – Agatha Christie (1946) – Lily Eversdijk Smulders (1970)/ herbewerking boek uit 1958]

Boekomslagen: vlnr Lily Eversdijk Smulders (1958) – Agatha Christie (1946) – Lily Eversdijk Smulders (1970)/ herbewerking boek uit 1958]

Lily en Elise over Libanese ceders

Elise over de Libanese ceder in de Jardin des Plantes in Parijs: ‘Vele boomsoorten … vormen bevallige groepen en kleeden den heuvel tot een der schaduwrijkste wandelplaatsen … Hier heeft iemand zich neergevleid onder een zwaren ceder van den Libanon, die reeds sedert meer dan honderd jaren zijne gezellen heeft verlaten (hij werd hier in 1737 geplant)…’

Lily over dezelfde boomsoort in Libanon: ‘[hellingen] in oude tijden met cederwouden begroeid. De mooie bomen met hun lange rechte stammen waren kegelvormig en bijna even breed als hoog. Het hout was zo hard en vast van structuur dat geen enkel soort houtworm het kon doorboren en ook bederf door verrotting was nagenoeg onmogelijk. […] Egypte was de voornaamste afnemer. […] Het oudste contract van houtverscheping dateert uit 2840 voor Chr… In de cederwouden …  werd gekapt en gekapt, eeuw na eeuw. … Bijgeplant werd er niet. […]Een paar honderd ceders is alles wat er nog rest. […]Even voorbij het grote hotel was het doel van mijn tocht: de grootste van de drie nog bestaande groepen ceders, het zogenaamde ‘Heilige Bos’. De meeste van zijn vierhonderd bomen waren tussen de twee- en zevenhonderd jaar oud, maar enkele, zowat dertig meter hoog, telden vijfentwintighonderd jaren; zij stonden dus al in de tijd der Phoeniciërs.’

Frieda van Essen
9 maart 2019

/0 Reacties/door

Vrouwen met een verhaal

Afgelopen december verscheen naast Elise’s reis naar Parijs in 1858 nog een historisch reisverhaal in het Nederlands. Een vertaling van het fascinerende boek van de Oostenrijkse Christiane Ritter: Een vrouw in de poolnacht.

Het andere expeditieverslag

In 1934/35 overwintert Christiane Ritter op de noordkust van Spitsbergen. Een tijd waarin vrouwen thuis voor het huishouden en de kinderen moeten zorgen – in de beschutting van een comfortabele woning, een dorp, een stad. En zeker niet op een extreem geïsoleerde plek, in een kleine hut, op bijna 80° NB, tussen sneeuw en ijs, met hongerige ijsberen als naaste buren.

Woman in the Polar Night; omslag bij een Engelse vertaling uit 1954

Omslag bij een Engelse vertaling uit 1954

Tussen de grote aantallen expeditieverslagen naar poolgebieden geschreven door mannen, valt dit boek op. Ritter schrijft anders. Minder over feitelijkheden, meer over indrukken. Minder over overleving meer over beleving. Ze voert niet alleen strijd met de allesoverheersende Arctische elementen – het onderwerp van al die expeditieverslagen – maar ze voert net zo hard strijd met de overweldigende indrukken die de Arctische natuur afvuurt op een mensenbrein. Zo schrijft ze dat de mens eigenlijk een instrument is waarop de natuur zijn melodieën speelt.

Schilderen met woorden

Daar waar Elise duidelijk maakt dat zij (als onderwijzeres) haar lezers graag bij de hand neemt op een reis door het andere Parijs, het hun onbekende Parijs – een Parijs dat zij waarschijnlijk nooit zullen bezoeken; stelt Christiane ook onomwonden dat er een andere Arctis, een ander Spitsbergen bestaat, dan de feitelijkheden opgesomd in de naslagwerken te vinden in bijna elke Europese bibliotheek. Ze ziet het als haar taak om die lacune te vullen. En in die missie lijkt ze geslaagd. Nu tachtig jaar na dato wordt haar boek nog steeds  vertaald en heruitgegeven.

Christiane Ritter is opgeleid aan een kunstacademie en in haar boek schildert zij in feite met woorden. Een schrijfstijl die haar in staat stelt om al die overweldigende impressies onder woorden te brengen. Wat dat betreft is het nu wachten op een kunstenaar die haar woorden van papier terug vertaalt naar canvas.

Virtuele tour door Ritters hut op Spitsbergen: https://www.spitsbergen-svalbard.com/photos-panoramas-videos-and-webcams/spitsbergen-panoramas/ritter-hut.html

Frieda van Essen
26 januari 2019

/0 Reacties/door