Verantwoording beeld, bronnen & citaten 

Overzicht van de gebruikte bronnen, afbeeldingen en citaten:

met betrekking tot het grote openingsbeeld op deze website:
kleur – Wilhelm Peters (1851-1935).  Nordkap. Eigen uitgave van deze Noorse kunstenaar, 1891. Litho van aquarel, in serie van tien over zijn reis naar de Noordkaap. (priv.coll.)
zwart/wit –  Charles Albert d’Arnoux, pseudoniem Bertall (1820-1882). Frans illustrator, spotprenttekenaar en graveur. Werkte veel voor Magasin Pittoresque, een informatief Frans tijdschrift (1833-1938). Gravure Conversations en wagon – tombe 23 / mei 1855. (priv.coll.)

—–
met betrekking tot Elise’s Parijs in 1858 op deze website en in de uitgave in druk.

Afbeeldingen:

[AE] Oude ansichtkaart /CPA. Circa 1910. Uitgegeven door drukkerij/uitgeverij Leopold Verger & Cie – 161, Bd Ornano, St-Denis, Paris. De drukkerij/uitgeverij verdwijnt tijdens WO-I van het toneel. Op de voorkant van de ansichtkaart staat A. Ehrmann vermeld als ontwerper of fotograaf. Het is onduidelijk of A. een voornaam betreft of staat voor Atelier. Reclame uitingen o.v.v. A. Ehrmann zijn bekend van 1907 tot 1939. (priv.coll.)

[AGL] Prent circa 1860. Kunstenaar Audrun, lithograaf Godard, uitgever Ledot. Lithograaf Godard, 55 Quai des Augustus, Paris. Uitgeverij Ledot, freres, 168 rue de Rivoli onder Grand Hotel du Louvre & 174 rue de Rivoli, Paris. (priv.coll.)

[AJ1-5] Houtgravures in Adolphe Joanne (1813-1881): Paris Illustré, 1867. Graveur A. Trichon (1814-1898). [AJ1+3] tekenaar D.A. Lancelot (1822-1894); [AJ2] kunstenaar onbekend; [AJ4] Charles Fichot (1817-1903); [AJ5] plattegrond centrum Parijs, tekenaar Aug. Thiollet (1824-1895).

[AMP] Adolphe Martial Potemont (1828-1883). Rechter deel schilderij van Le boulevard du Temple avec le Théâtre historique, le Cirque olympique, les Folies dramatiques, la Gaîté, les Funambules, les Délassements comiques, 1862. Wiki-Commons. Opgevraagd 14 november 2018.

[AP] A. Provost (18?-18?). Behalve zijn naam, verder onbekende kunstenaar. Werkte veel als illustrator voor tijdschriften en kranten. Le bal Mabille, Champs-Elysées, 1858. Coll.nr. ps_dan_cd40_568, New York Public Library, U.S.A.

[BC] Victor Baltard (1805-1874) en Félix Callet (1791-1854) architecten van de Hallen. Gravure in hun monografie over de Hallen uit 1862. Gravure is eveneens gebruikt in diverse kranten. Kunstenaar onbekend. (priv.coll.)

[BD] Bonnes chez Bouillon Duval. (a)Pierre Vidal (1849-1929), illustratie in Tableau de Paris … Paris qui consomme, 1893. (b)Illustrator onbekend in Paris Herself again, 1879. (c)Illustrator onbekend in L’ Exposition de Paris (1878)/Librairie illustrée . Coll. Brown University Library, Rhode Island, U.S.A.

[BN] Oude ansichtkaart / CPA. Circa 1910. Uitgever/drukker onbekend. Illustrator Benad (18??-19??) is onbekend.

[CB] Reclame chromo met afbeelding van politieagent. Bullier serie. Waarschijnlijk uitgegeven door Bullier zelf, gezien de vermelding van openingstijden op de achterzijde. Kunstenaar onbekend. Circa 1890. (priv.coll.)

[CCS] Reclame chromo met afbeelding omnibus. Cacao Suchard Neuchâtel, Suisse. Eind 19e eeuw. Drukkerij onbekend. Kunstenaar onbekend. (priv.coll.)

[CF] Charles Fichot (1817-1903). Kleurenlitho circa 1860. Paris moderne. Les Tuileries, le Louvre, et la rue de Rivoli, vue prise du Jardin des Tuileries (nord-ouest). Coll.: Library of Congress’s Prints and Photographs division Washington DC, U.S.A. digital ID ppmsca.31565.

[CG] Oude ansichtkaart /CPA. Circa 1910. Uitgegeven door drukkerij/uitgeverij Gorce. Vanaf midden 19e eeuw duikt deze achternaam op in diverse steden in Frankrijk. Fotograaf onbekend. (priv.coll.)

[CFB] Charles François Bossu (1813-1879). Pseudoniem: Charles Marville. Fotograaf.

[CFP] Reclame chromo met afbeelding van een stationsklok. In de serie schrijfonderwijs van de winkelketen Félix Potin. Circa 1910. Drukkerij F. Champenois, Parijs, was actief van 1875 – 1920. Kunstenaar onbekend. (priv.coll.)

[CGB] Reclame chromo met afbeelding van een bagagekar op een station. Nr. 27 uit een transportserie vooreen bekend Frans chocoladefabrikant Guérin-Boutron (start 1775- failliet 1942). Circa 1900. Kunstenaar en drukkerij onbekend. (priv.coll.)

[CL1a] Reclame chromo met afbeelding van gasstraatlantaarn-opsteker in de straten van Parijs. Circa 1900. Blanco versie. Waarschijnlijk een chromo van drukkerij Laas & E. Pécaud et Cie.
Veel gebruikte afbeelding op chromo’s voor chocoladefabrikanten door drukkerij Laas, 16 Rue Pierre-Levée, Paris – actief tussen 1876-1900. En door drukkerij H. Laas & E. Pécaud et Cie, zelfde adres – actief tussen 1900-1905. Daarna verdwijnt Laas uit de boeken. Kunstenaar onbekend. (priv.coll.)

[CL1b] Reclame chromo met afbeelding van marchand de coco. Blanco versie. Chromo van drukkerij Laas & E. Pécaud et Cie . Veel gebruikte afbeelding op chromo’s voor chocoladefabrikanten door drukkerij Laas, 16 Rue Pierre-Levée, Paris – actief tussen 1876-1900. En door drukkerij H. Laas & E. Pécaud et Cie, zelfde adres – actief tussen 1900-1905. Daarna verdwijnt Laas uit de boeken. Kunstenaar onbekend. (priv.coll.)

[CL2] Reclame chromo voor Liebig, fabrikant van o.a. vleesextracten. Internationaal veel gebruikte afbeelding van gaslantaarns op een brug – vermoedelijk uit 1899 – in meerdere talen en landen beschikbaar. Kunstenaar onbekend. Met toestemming van Liebig /Contintal Foods. (priv.coll.)

[CLP] Reclame chromo voor Biscuits Pernot. Drukkerij La Lithographie Parisienne, Paris. Circa 1900. Kunstenaar onbekend. (priv.coll.)

[CPA] Oude ansichtkaart / CPA. Onbekende uitgeverij/drukkerij/fotograaf. Circa 1907. (priv.coll.)

[CT] Afbeeldingen Elise van Calcar uit regionaalarchief Tilburg. Met dank aan www.cubra.nl

[CV] Charles Vernier (1813-1892). Spotprenttekenaar en lithograaf. Litho Closerie des Lilas. Circa 1860. Catalog ID (B-number): b12161445, coll. New York Public Library, USA.

[DR] © www.daumier.org
Honoré Daumier (1808-1879). Beeldnummering volgens het online Daumier-Register : Blz. 13, DR-nr. 689. Merci! Va dîner en ville mon garçon. Bedankt! Geniet van je diner in de stad, beste man! ; Blz. 14, DR-nr. 2586; Blz. 23, DR-nr. 3364; Blz. 27, DR-nr. 2824; Blz. 31, DR-nr. 0529; Blz. 36, DR-nr. 1272; Blz. 45, DR-nr. 2305; Blz. 46, DR-nr. 1047; Blz. 55, DR-nr. 1283; Blz. 62, DR-nr. 1613; Blz. 69, DR-nr. 2970; Blz. 72, DR-nr. 1059; Blz.77, DR-nr. 2231; Blz. 85, DR-nr.7142/3280; Blz. 87, DR-nr. 1674; Blz. 90, DR-nr.1191; Blz. 95, DR-nr. 1574; Blz. 101, DR-nr. 0623; Blz. 109, DR-nr. 2957; Blz. 112, Dr-nr. 1864; Blz. 121, DR-nr. 2811; Blz. 129, DR-nr. 2973; Blz. 133, DR-nr. 3297. Vertaling oorspronkelijke Franse bijschriften door de auteur m.m.v. Veronique Corcelle.

[EAR1] Emile (1795?-1865) & Adolphe (1810-1870?) Rouargue. Ets Palais de l’industrie. Circa 1856.
Uitgeverij/drukkerij F. Chardon senior, 30 Rue Haute feuille, Paris. Met toestemming van The Hector Berlioz Website (www.hbwrlioz.com).

[EAR2] Emile (1795?-1865) & Adolphe (1810-1870?) Rouargue. Gravure L’Arc de Triomphe de l’Etoile. Onderdeel van de serie Paris et les parisiens, 1856.

[ECG1] Eugène Charles François Guérard (1821-1866). Physionomies de Paris #2 : Théâtre de guignol (Champs-Élysées). Ingekleurde lithografie, 1856. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2527.

[ECG2] Eugène Charles François Guérard (1821-1866). Physionomies de Paris #10 : Une queue au théâtre (Ambigue Comique). Kleurenlitho, 1858. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2535.

[EG] Charles-François Daubigny (1817-1878). Gravure in Eugène Guinot, 1853. Itinéraire du chemin de fer de Paris a Bruxelles comprenant l’embranchement de Creil a Saint-Quentin. (priv.coll.)

[EG1] Edouard Gourdon (1820-1869). Gravure in Physiologie de l’omnibus, 1842. Kunstenaar onbekend. Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam, UBM: 2551 F 48

[EL1] Eugène Louis Lami (1800-1890). Les Trois Freres Provencaux, 1842. Gravure door A. Winter ( ??). /DGA534559 Bridgeman Images.

[EL2] Eugène Louis Lami (1800-1890). Theatre Italien (in Salle Ventadour oktober 1841 – June 1878). Gravure door C. Mottram (1807–1876). Catalog ID (B-number): b19759827, coll. New York Public Library, USA.

[ER] Édouard Riou (1833-1900). Halles centrales de Paris. – La Halle aux poissons. Gravure door O. Vahyer, 9 januari 1858 in Le Monde Illustré. (priv.coll.)

[FB] Félix Benoist (1818-1896). Kunstenaar en lithograaf werkte veel met zijn broer [PB]. Kleurenlitho Avenue des Champs Elysées vue du haute de l’Arc de Triomphe, naar schilderij ca. 1850. (fr.wikipedia.org, opgevraagd 05-06-2018)

[FF] Oude ansichtkaart/CPA. Circa 1900-1910. Uitgegeven door F. F. Paris – ook bekend onder Collection F. Fleury. Uitgeverij/drukkerij Fernand Fleury, imprimeur et éditeur, 43 Av. de la République, Paris – bestaat niet meer. Fotograaf onbekend. (priv.coll.)

[FL] Ferdinand Lefman (1827 ?-1890 ?). Dames de la Halle. Houtgravures in George Augustus Sala, Paris herself again, 1879. (priv.coll.)

[GC] Giuseppe Canella (1788-1847). Olieschilderij, 1827. Paris, la rue Saint-Nicaise. (© Sotheby’s /Art Digital Studie + priv. Collection)

[GD] Godfroy Durand (1832-1896). Tekenaar voor kranten en tijdschriften. Le Restaurant des Pieds humides, au Marché des Innocents in Le Nouvel Illustré, rond 1860. Shutterstock Image ID 91094618.

[GF] Genre foto, circa 1860. Ingekleurd. Maker onbekend. (priv.coll.)

[GH] Fotograaf onbekend. Georges Eugène Haussmann (1809-1891) met dochter Valentine (1843-1901). Via Wiki Commons. Opgevraagd 10 november 2018.

[GS] Illustrator onbekend (waarschijnlijk Bertall 1820-1882). In George Augustus Sala, Paris herself again, 1879. (priv.coll.)

[HT] Studio Henry Tournier (1835-18??). Napoleon III, circa 1858. Coll.: Library of Congress’s Prints and Photographs division Washington DC, USA. digital ID cph3c31393.

[IK] Imprimerie Kossuth et Cie. Reclame drukwerk voor slagerij Beaufils & Cie. Circa 1905. Kunstenaar/fotograaf onbekend. (priv.coll.)

[ILN] The Illustrated London News, supplement, oct.27, 1855. (priv.coll.)

[JG] Jules Gaildrau (1816-1898). Travaux nocturnes in tijdschrift L’Illustration, 30 sept. 1854 (Wikimedia Commons); Kiosques Lumineux in tijdschrift L’Illustration, 28 aug. 1857. (priv.coll.)

[JH] Oude ansichtkaart / CPA. Circa 1905. Uitgeverij/drukkerij J. Hauser (18 ??-19 ??). Details onbekend. (priv.coll.)

[LAG] Louis-Alexandre Gosset de Guînes (1840-1885). Pseudoniem : André Gill. Spotprenttekenaar, schilder en zanger. Lithografie La Nuit. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2456.

[LD] Louis Daguerre (1787-1851). Daguerreotype. Wikimedia Commons.

[LF] Léopold Flameng (1831-1911). Gravure in L’Illustration, Journal Universel, 8 nov. 1856.

[LJ] Oude ansichtkaart / CPA. Circa 1905. Uitgeverij/drukkerij L.J. & Cie, Angoulême-Paris. Waarschijnlijk Larouche-Joubert Alfred et Cie. Fotograaf onbekend. (priv.coll.)

[LM] Lithografie A.J. Ehnle /Steendruk P. Blommers. Circa 1851-53. Het is niet duidelijk of de litho gemaakt is op basis van een foto dan wel tekening (of een combinatie van de twee). Collectie Literatuurmuseum, Den Haag.

[LR] Eugène Louis Lami (1800-1890) / Edward Radclyff (1809-1863). Zwart/wit gravure uit 1839 van de Franse kunstenaar Lami, werd door de Britse graveur Radclyff in 1842 opnieuw en in kleur uitgebracht. (© Bridgeman Images /CHT182729)

[LS] Leon Saussine, uitgever & Bernard Coudert, tekenaar. Frans kinderspelletje Le jeu du cheval Blanc – uitgave 1866. © www.jeuxanciensdecollection.com

[LV] Oude ansichtkaart /CPA. Circa 1910. Uitgegeven door drukkerij/uitgeverij Leopold Verger & Cie – 161, Bd Ornano, St-Denis, Paris. De drukkerij/uitgeverij verdwijnt tijdens WO-I van het toneel. Fotograaf onbekend. (priv.coll.)

[MI] Mode Illustrée 1863, N°47. (priv.coll.)

[MM] Marinus van der Maarel (1857-1921). Illustratie bij artikel Marie Joseph Brusse (1873-1941) t.g.v. 75ste verjaardag Elise van Calcar. In Elsevier’s geïllustreerd maandschrift. November 1897.

[MS] M. Sahib (18??-18??). Tekenaar – verdere gegevens onbekend. Graveur M.A. Martin in Le Monde Illustré, 10 jan. 1874. (priv.coll.)

[MP1] Charles Albert d’Arnoux, pseudoniem Bertall (1820-1882). Frans illustrator, spotprenttekenaar en graveur. Werkte veel voor Magasin Pittoresque, een informatief Frans tijdschrift (1833-1938). Gravure Conversations en wagon – tombe 23 / mei 1855. (priv.coll.)

[MP2] Charles Albert d’Arnoux, pseudoniem Bertall (1820-1882). Frans illustrator, spotprenttekenaar en graveur. Gravure Les cinq etages du monde Parisien – L’llustration N°98, 11 januari 1845. (priv.coll.)

[ND] Oude ansichtkaart/CPA. Circa 1910. Uitgegeven door drukkerij/uitgeverij ND Photo van vader J.C.A. Neurdein en twee zonen E. + L-A Neurdien. In 1918 samengevoegd met uitgeverij/drukkerij L.L. Fotograaf onbekend. (priv.coll.)

[NG] Nicolas Gosse (1787-1878). Olieschilderij, Napoleon III visiting the site of the Louvre in 1854. Coll. Active Museum / Alamy Stock Photo.

[NN1] Onbekende fotograaf. Circa 1860-1862. Vaak toegedicht aan fotograaf Eugene Atget. (1857-1927). Niet juist gezien zijn leeftijd. Mogelijk wel behorend bij de door hem zelf aangelegde verzameling oud beeld van Parijs.

[NN2] Onbekende tekenaar/graveur. In Parijs gedateerd op 1856. (priv.coll.)

[NN3] Onbekende tekenaar/drukker van reclame chromo. (priv.coll.)

[NYPL1] Tekenaar onbekend. The Newest Fashion For June,1860. Catalog ID (B-number): b17566448, coll. New York Public Library, USA.

[NYPL2] Tekenaar onbekend. ‘Woman and a girl at a train station’, United States. In Godey’s lady’s Book, October, 1866. Een maandtijdschrift tussen 1830–1878 uitgegeven in Philadelphia.
Catalog ID (B-number): b17566451, coll. New York Public Library, USA.

[NYPL3] Tekenaar onbekend. Scotch Plaid travelling Mantle, Mode advertentie voor modehuis Henri
Petit in de Figaro illustré, februari 1896. Catalog ID (B-number): b17566473, coll. New York Public Library, USA.

[PB/B] Philippe Benoist (1813-ca. 1905) en Adolphe Jean Baptiste Bayot (1810-1866) zijn vaak samenwerkende kunstenaar en lithograaf. Bekend van serie Paris Dans sa Splendeur (1861-1863) bij drukker/uitgever Henri Charpentier. Z/w litho uit deze serie: Le Louvre – nouvelle façade sur la Rue de Rivoli, 1861. (priv.coll.)

[PFG] P.F. Grignon (18??-19??). Frans illustrator van reclame-uitingen. Reclamekaart Tout par le Gaz, bonne cuisine, chauffage & lumière, 1910. (priv.coll.)

[PJL] Philippe-Jacques Linder (1835-1914). Kleurenlitho Aah ! ce gros français … il ennuyait beaucoup moâ. Lithografie : J. Bettannier, C. Régnier, A.P.E. Morlon, circa 1860. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2461.

[PGD1] Paul Gustave Louis Christophe Doré (1832-1883). Frans kunstenaar, illustrator en beeldhouwer. Houtgravures Le départ pour Belleville en La Place Royale in boek Le Nouveau Paris, histoire de ses vingt arrondissements, 1860. (priv.coll.)

[PGD2] Naar Paul Gustave Louis Christophe Doré (1832-1883). Frans kunstenaar, illustrator en beeldhouwer. Kleuren litho Un anglais a Mabille, 1861. Collectienr. 66.628.13, The Metropolitan Museum of Art, New York City, U.S.A. Mogelijk is het werk echter naar Philippe Jacques Linder die vergelijkbare spichtige Britse mannen tekende. Zie ook pag. 75 /[PJL].

[PU1] Punch, or the London Charivari, 31 januari 1857/blz.50. Coll. Cadbury Research Library: Special Collections, University of Birmingham, UK.

[PU2] Punch, or the London Charivari, 1 oktober 1864/blz.140. Coll. Cadbury Research Library: Special Collections, University of Birmingham, UK.

[RBM1] Antoine Gustave Droz (1832-1895). Kleurenlitho Un Buffet de Chemin de Fer. Lithographie: Claude Regnier, Joseph Bettannier & Paul Emile Antonie Morlon, 1864. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2460.

[RBM2] Claude Regnier (18 ??-1860), Joseph Bettannier (1817-18 ??) & Paule Emile Antonie Morlon (1834-1905) zijn bekende lithografen en kunstenaars verantwoordelijk voor grote series ingekleurde litho’s tussen circa 1850-1870.
Kleurenlitho L’Humanité comigue: L’exposition / the science of self show, circa 1860. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2484.

[RBM3] Claude Regnier (18 ??-1860), Joseph Bettannier (1817-18 ??) & Paule Emile Antonie Morlon (1834-1905) zijn bekende lithografen en kunstenaars verantwoordelijk voor grote series ingekleurde litho’s tussen circa 1850-1870.
Kleurenlitho Musée de Moeurs en actions: les coulisses de l’Opera (le corps des ingénues), circa 1860. Image courtesy of the Clark Art Institute, Williamstown, Massachusetts, U.S.A. : Coll.nr. 1955.2311.

[RM] Fotograaf onbekend. Coll. Rijksmuseum, Amsterdam.

[RT] Oude ansichtkaart /CPA. Verzonden 1910. Uitgegeven door uitgeverij/drukkerij Raphael Tuck & Sons in Londen. Oilette serie 953 – n° 39. Kunstenaar onbekend. Geschilderde kopie van een foto. Drukkerij archief vernield in WO-II. Failliet in 1991. (priv.coll.)

[SGC] Sulpice-Guillaume Chevalier (1804-1866), bekend onder pseudonym Paul Gavarni. Tekenaar, aquarellist en lithograaf. Musée de moeurs en actions: les coulisses de l’Opéra (le corps des ingénues), circa 1860. Coll.nr. 1955.2311.The Clark, Williamstown, MA, U.S.A.

[SMU1] Kunstenaar onbekend. Kleurenlitho Liverpool & Manchester Railway, circa 1830-32. Coll. Spoorwegmuseum, Utrecht.

[SMU2] Schoolplaat circa 1878. Samuel Lankhout & Co. (1826-1894). Uitgeverij Joh. Ykema (circa 1873-1920), Vanaf 1920 voortgezet als Uitgeverij Joh. Ykema NV. Coll. Spoorwegmuseum, Utrecht.

[TB] Genre fotografie Tallandier, circa 1860 / TAD1748060 Bridgeman Images.

[TH] Theodor Hoffbauer (1839-1922). Vue intérieure de la Morgue en 1855. Lithografie in T.J.H. Hoffbauer : Paris à travers les âges, 1855. Coll. Brown University Library, Providence -RI, USA.

[TVE] Peter Henricus Theodorus (Pierre) Tetar van Elven (1828-1908). Aquarel, Fête de nuit aux Tuileries, le 10 juin 1867. Wikimedia Commons, pagina opgevraagd sept 2018. Origineel in Carnavalet Museum, Parijs.

[UMM-blz. 12] Philibert-Louis Debucourt (1755-1832). Passez Payez, 1818. Hand-colored aquatint on paper. Collection: University of Michigan Museum of Art, Museum Purchase, 1993/2,17.

[UI] Tekenaar onbekend. Afbeelding in L’Univers illustré, 1865. Twee wekelijks tijdschrift. (priv.coll.)

[XS] Xavier Sager (1870-1930). Illustrator. Oude ansichtkaart /CPA. Rue de Rivoli. Uitgeverij/drukkerij K.F., Künzli Frères Zurich-Paris; voor 1911. (priv.coll.)

[WiC] Maker op Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/User:ThePromenader
Opgevraagd via Wiki Commons : 10 november 2018: https://nl.wikipedia.org/wiki/Muur_van_de_Belastingpachters#/media/File:Paris_PC_1859_jms.jpg

[WMC] Fotograaf onbekend. Circa 1868. Bron: Wikimedia Commons.

– – – – –

Bibliografie bij Elise’s Parijs in 1858

Elise van Calcar – Schiotling:

Archief Elise van Calcar-Schiotling. Collectie Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, Amsterdam.

Archief Elise van Calcar – Schiotling. Collectie Literatuurmuseum, Den Haag.

Brusse, J.M., ‘Elise van Calcar. Bij haar 75sten verjaardag’, in Elsevier’s geïllustreerd maandschrift. November 1897.

Bülow, Barones von, The life of the Baroness Von Marenhotz-Bülow. deel 1 & 2. New York, 1901.

Calcar, E. van, Op de grenzen van Twee Werelden. 3e Jaargang, deel  1. ’s Gravenhage, 1879.

Heel, J. van, Een wereld van verzamelaars en geleerden. Gerard en Johan Meerman, Willem van Westreenen en Pieter van Damme en hun archieven. Hilversum, 2012.

http://bwsa.socialhistory.org/biografie/fleischacker (opgevraag 04-10-2015).

http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn6/fleischacker (opgevraagd 04-10-2015).

Koning, W., ‘Een ‘bijna onbereikbare stralenkrans van vreugde en weelde’, Betrokkenheid en distantie in deParijse stadsverkenningen van jonge Amsterdamse elitezonen, ca.1850’, in De negentiende eeuw, nr.37 (2013) 4.

Kuiper, A., ‘Bij gelegenheid gaan we dan ook eens naar Holland’, in Bzzlletin, literair magazine nr.203. Den Haag, 1993.

Meerman, J., Eenige berichten omtrent de Pruissische, Oostenryksche en Siciliaansche monarchiën, benevens sommige daar aan grenzende staaten. ’s Graavenhaage, 1793.

Sikemeier, J.H., Elise van Calcar-Schiotling. Haar leven en omgeving. Haar arbeid. Haar geestesrichting. Haarlem, 1921.

Een proefschrift over Elise van Calcar-Schiotling is in voorbereiding:Faber, A.; werktitel  Niet terug gedeinsd voor rustelooze inspanning’: de ideeënwereld, netwerken en invloed van Elise van Calcar (1822-1904). Universiteit Nijmegen, planning 2019.


Parijs rond 1858:

Bressani, M., ‘Paris. Light into Darkness : Gaslight in Nineteenth Century Paris’, in Cities of light. Two Centuries of Urban Illumination. New York, 2015.

Campsie, P., ‘Lighting the City of Light’, at blogspot Parisienfields. Mei 2012.

Carmona, M., Haussmann; his life and times, and the making of modern Paris. Chicago, 2002.

Coppenaal, van., A messieurs, les présidents et les membres, de la commission municipale de la ville deParis et du Conseil général de l’Assistance publique. Paris, le 10 octobre 1851. Bibliothèque nationale de France, département Littérature et art. Archiefnr. VP-23398.

Deutch, L., Metronome – In het ritme van de metro door de geschiedenis van Parijs. Amsterdam, 2013 (Vertaling van: Métronome, L’histoire de France au rythme du métro parisien, 2009)

Dis, A. van, Stadsliefde, scènes in Parijs. Amsterdam, 2011.

Galignani, A. & W., Galignani’s New Paris Guide for 1858. Paris, 1858.

Hemmings, F.W.J., The theater industry in nineteenth-century France. Cambridge, 1993.

Hemmings, F.W.J., Theater and State in France, 1760-1905. Cambridge, 1994. “Whoever lays a finger on the Parisian and his theatres affects him spiritually, just as a rise in the price of bread affects him physically. Cheap bread, and plays aplenty!”( Hemmings, 1994).

https://fr.wikipedia.org/wiki/Coco_(boisson) (opgevraagd 24-09-2015).

http://parishoteldulouvre.hyatt.com/en/hotel/our-hotel/hotel-history.html (opgevraagd 26-09-2015).

http://parisisinvisible.blogspot.nl/2010/10/death-and-taxes.html (opgevraagd 10-08-2016).

http://attelages-magazine.com/articles/tradition/la-compagnie-generale-des-omnibus.html (opgevraagd 14-08-2016).

Joanne, A. L., Paris illustré, nouveau guide de l’étranger et du Parisien. Paris, 1867.

Jordan, D.P., Transforming Paris, the life and labors of Baron Haussmann. New York, 1995.

Leteux, S., Libéralisme Et Corporatisme Chez Les Bouchers Parisiens (1776-1944), doc.thesis, Lille 2005.

Morris, E., From horse power to horsepower, in Access nr.30, Berkeley, 2007.

Musée Carnavalet, Du palais au palace, des grands hôtels de voyageurs à Paris aus XIXe siècle, Paris 1998.

Musée industriel, description complète de l’exposition des produits de l’industrie Française faite en 1834. Paris, 1838.

Nouvelles annales du Muséum d’histoire naturelle, ou Recueil de …, Volume 1. Paris, 1832.

Sala, G.A., Paris herself again, volume I. London, 1879.

Schwartz, V.R., Spectacular Realities: Early Mass Culture in Fin-de-Siècle Paris. Los Angeles, 1998.

Shapiro, A., Housing the Poor of Paris, 1850-1902. London, 1985.

Uzane, O., La Femme à Paris, Nos Contemporaines. Paris, 1894.

Withey, L., Grand Tours and Cook’s Tours. A history of leisure travel 1750-1915. New York, 1997.


Mode en crinoline kleding:

Brief aan de dames in Nederland, door een manufacturier. De wijde damesrok (Hoepel-, Baleinen-rok, Crinoline), Utrecht, 1857. Archief ISSG, toegangsnummer coll. VDB 1857:1.

Goodman, R., How to be a Victorian. London, 2013.

Leeuw, de K., Kleding in Nederland 1813-1920, van een traditioneel bepaald kleedpatroon naar een begin van modern kleedgedrag. Hilversum, 1992.

Mitchell, R.N., “15 August 1862: The Rise and Fall of the Cage Crinoline.” in BRANCH, Britain Representation and Nineteenth-Century History. www.branchcollective.org (opgevraagd 21-09-2016).

Schultze, R., De dwaasheden der mode, Haarlem 1869. Archief ISSG, toegangsnummer coll. VDB 1869:1.

Veth, C., De mode in de caricatuur. Amsterdam, 1930.


Treinreis rond 1858:

Archief & Collectie van Het Spoorwegmuseum, Utrecht.
reistijdenboekjes zomer 1858 (archiefnr. 21653) en 1860 (geen archiefnummer).

Asselberghs, M., Daar komt de trein. Amsterdam 1981.

Campbell – Davidson, L., Hints to Lady Travellers, at home and abroad. London, 1889 (heruitgave 2011).

Caron, F., Histoire de l’exploitation d’un grand réseau. La compagnie du chemin de fer du nord 1846-1937.  Paris, 1973.

Chemins de Fer, Spécial 498 – juin 2006. Paris, 2006.

Gent, R.H., http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/wettijd/wettijd.htm (opgevraagd 04-02-2016).

Geuns, W.J. van., Reisverslag van een reis door Duitsland en Frankrijk. Handschrift uit 1855. Het Utrechts Archief, toegangsnummer 814 – 294.

Guide pittoresque du voyageur en Belgique, 7e édition. Bruxelles, 1853.

Guinot, E., Itinéraire du chemin de fer de Paris a Bruxelles comprenant l’embranchement de Creil a Saint-Quentin. Bibliothèque des chemins de fer – Première série guides des voyageurs. Paris, 1853.

Kalff, A., Reisverslag van België, Parijs, de Moezel en de Rijn. Handschrift uit 1852. Stadsarchief Gemeente Amsterdam, toegangsnummer 1479 – 218.

Langenaken, H.; Koninklijke Sterrenwacht, Ukkel, België: pers.comm.

Murray, J., A Handbook for Travellers in France (6th edition, revised and corrected), London, 1858.

Pieterse, E.; Spoorwegmuseum, Utrecht: pers.comm.

Schivelbusch, W., The Railway Journey. Trains and Travel in the 19th Century, Oxford, 1980.
(vertaling van Geschichte der Eisenbahnreise, 1978)

Spierdijk, C., Klokken en klokkenmakers: Zes eeuwen uurwerk 1300-1900, Amsterdam, 1967.

Tante Jo, in De Hollandsche Lelie, 26 augusustus 1896, http://www.dehollandschelelie.nl/vormen/reis/
(opgevraagd 21-01-2016).

Verhaeven, J.; Train World Heritage, Brussel, België: pers.comm.

Vink, J.; Spoorwegmuseum, Utrecht: pers.comm.

– – – – –

Citaten:

Pag. 7-139
Elise Schiotling, gehuwd van Calcar, Wat Parijs mij te zien en te denken gaf. Haarlem, 1859.

Pag. 65 + 66-67 + 88
Schultze,De dwaasheden der mode, Haarlem 1869. Archief ISSG, toegangsnummer coll. VDB 1869:1

Pag. 89 + 111 +113
Tante Jo, in De Hollandsche Lelie, 26 augustus 1896..

Pag. 89 + 90
A.Kalff, Reisverslag van België, Parijs, de Moezel en de Rijn. Handschrift uit 1852. Stadsarchief Gemeente Amsterdam, toegangsnummer 1479 – 218.

Pag. 91
W.J. van Geuns, Reisverslag van een reis door Duitsland en Frankrijk. Handschrift uit 1855. Het Utrechts Archief, toegangsnummer 814 – 294.

Pag. 132
Citaat uit het Vakblad voor Uurmakers uit 1907. Overgenomen met toestemming van de website van R.H. Gent (Universiteit Utrecht). http://www.staff.science.uu.nl/~gent0113/wettijd/wettijd.htm (opgevraagd 04-02-2016).

We hebben ernaar gestreefd alle rechthebbenden van illustraties en citaten in deze uitgave op te sporen. Mocht iemand menen toch zekere rechten te ontlenen aan in deze uitgave gepubliceerde
illustraties of teksten, dan wordt hij/zij verzocht contact met ons op te nemen.

We have tried to find all holders of rights to illustrations and citations in this publication. If by any chance somebody unknown to us, is holder of rights of illustrations or texts as
presented in this publication, than we invite this person to contact us.